Ազգ, 23 մարտի, 1991թ., թիվ 11
Հարցում — Հայաստանի Հանրապետությունը որոշեց չմասնակցել մարտ 17-ի հանրաքվեին։ Եթե սովետական ժողովուրդներու մեծամասնությունը քվեարկե ի նպաստ Գորբաչովի առաջարկած միութենական նոր դաշնագրի օգտին, ի՞նչ պիտի ըլլա Հայաստանի դիրքորոշումը։
Պատասխան — Նախ և առաջ, Հայաստանը այդ հարցում ինքնուրույն դիրքորոշում ունի։ Սովետական Միության սահմանադրությամբ, իրավունք ունենք անցկացնել մեր հանրաքվեն, եթե պահպանվին համապատասխան ձևականությունները։ Այսինքն, Գերագույն խորհուրդը երբ որոշի, դրանից հետո կսպառվեն համապատասխան ժամկետները՝ 6 և 9 ամիս և ապա կանցկացնենք հանրաքվե։ Դա է մեր դիրքորոշումը այդ հարցում։
Եսայի Ստեփանյան
Հ. — Այսուհանդերձ, եթե մեծամասնությունը որդեգրե Գորբաչովի ծրագիրը, իսկ այդ ծրագիրին համաձայն չգտնվի Հայաստանը, ի՞նչ պիտի ըլլա Հայաստանի կեցվածքը։
Պ. — Ես դժվարանում եմ հիմա այդպիսի ենթադրություն անել։ Ես կարող եմ տվյալ պահից ելնելով միայն ասել, թե հիմա ինչ իրավունքներ ունի Հայաստանը այս րոպեին, այս պահին։ Այս պահին, նորից ես կրկնում եմ, մենք սահմանադրության շրջանակներում, Սովետական Միության իսկ ընդունած սահմանադրության շրջանակներում (եթե դա Գերագույն խորհուրդը ընդունի, համապատասխան ցանկություն լինի), կարող է անցկացնել հանրաքվե, մնա՞լ Սովետական Միությունում, կամ չմնալ։ Եվ հետագայում, ինչպես գիտեք, ժամկետ կա 5 տարվան ընթացքում այդ բոլոր հարցերը հերթականությամբ լուծելու և կամ կմնա, կամ չի մնար, եթե այդ ամբողջ ճանապարհը անցնի։ Իմ կարծիքով, անձնական, ոչ որպես նախարար, էդպես էլ կստացվի։
Հ. — Հայաստանի չմասնակցելու որոշումը գլխավոր ի՞նչ դրդապատճառներե առաջնորդված է։
Պ. — Նախ և առաջ, առաջինը՝ դա Հանրապետության Գերագույն խորհրդի ընդունած հռչակագրի ընթացքն է։ Այսինքն, հռչակագրի հիման վրա մենք մեր ընթացակարգը ունենք, ինչպես ենք շարժվում անկախության ճանապարհին։ Այնպես որ, այս րոպեին մեզ մասնակցել-չմասնակցել, կամ իմանալ կարծիքը, որևէ նշանակություն չուներ։ Քաղաքական որևէ արժեք չուներ Հայաստանի համար այդ հանրաքվեն։
Հ. — Հայաստանի Գերագույն խորհուրդը որոշեց վերաբանալ Նաիրիտը։ Այս որոշումը արդյոք արդյո՞ւնքն էր գիտական ուսումնասիրություններու, թե ճնշման տակ Մոսկվայի։
Պ. — Նախ ասեմ, որ Նաիրիտը վերաբանալը միայն Հայաստանի կառավարության և ժողովրդի ներքին գործն է։ Ինչպես գիտեք, շատ ավելի կարևոր հարցեր կան, որոնց վրա Մոսկվան ճնշում չի կարող բանեցնել։ Իսկ ուր մնաց մի գործարան բանա՞լ թե չբանալ։ Խոսքը գնում է հետևյալի մասին. նախ կատարվեցին մանրամասն ուսումնասիրություններ, բազմաթիվ հանձնաժողովներ են կազմվել, որոնք տարբեր կողմերից նայել են, թե ինչքան վնասաբեր է այդ արտադրությունը։ Պարզվեց, որ աշխարհում, տարբեր քաղաքներում այդ տեխնոլոգիայով գործում են բավական հաջող գործարաններ, նույնիսկ մոտ լինելով մեծ քաղաքներին, նույնիսկ մի տեղ, Եվրոպայում, հանգստյան մի քաղաքի մոտ։
Հարցը հետևյալն է. Նաիրիտի արտադրանքը և ընդհանրապես Նաիրիտի գործելը շատ կարևոր դեր ունի Հայաստանի տնտեսության համար։ Այնպիսի մի երկիր, ինչպիսին Հայաստանն է, այսօր իրավունք չունի այդպիսի մեծ շռայլություն անելու և ամեն մի հայ պետք է դա հասկանա։ Երբ որ քաղաքական շարժումը դեմ էր Նաիրիտի բացմանը, դեմ էր այն իմաստով, որ Նաիրիտը մերը չէր, որպես գաղութային երկրի մի գործարան, այո՛, պետք է փակվեր։ Բայց որպես հանրապետության գործարան, պետք է աշխատի։
Հ. — Դուք հանդիպում ունեցաք թուրք լրագրող Ալի Բիրդանի հետ և ձեր արտահայտությունները որոշ քննադատության արժանացան արտասահմանի մեջ։ Կրնա՞ք ըսել, թե ի՞նչ էր ձեր խոսակցության ընդհանուր թեման։
Պ. — Թուրք թղթակիցը եկել էր Հայաստան հարցազրույց անելու և կառավարությունը նպատակահարմար գտավ, որ ես տամ այդ հարցազրույցը։ Ես տվեցի և ամեն ինչ տպված է մամուլում, որևէ բան ավելացնել իմաստ չունի։
Հ. — Եթե թրքական կառավարությունը քաղաքական զիջումներ պահանջե առևտրական հարաբերություններ մշակելե առաջ, Հայաստանի կեցվածքը ի՞նչ պիտի ըլլա։
Պ. — Նախ, որևէ հարաբերություն չկա, որպեսզի խոսենք քաղաքական զիջումների մասին։ Մենք պետք է հստակ հասկանանք, որ մենք դեռ ազգ ենք, ազգային մակարդակից դուրս չենք եկել։ Եկեք դառնանք պետություն։ Երբ որ խոսքը գնա զիջումների, փոխզիջումների, հարաբերությունների մասին, այն ժամանակ այս հարցը շատ ավելի ճիշտ պատասխան կունենա։ Այսօրվա վիճակով, այդպիսի հարց չկա ընդհանրապես։
Հ. — Հայաստանի Հանրապետության Թուրքիոյ հետ առևտրական կապեր հաստատելու ցանկությունը ակնհայտ է։ Արդյոք նման նախաձեռնություն մը առնվա՞ծ է մեր մյուս հարևանին, Իրանի ուղղությամբ։
Պ. — Այստեղ նորից մի սխալ հասկացողություն կա։ Մենք Թուրքիայի հետ առևտրական հարաբերություններ հաստատելու այդպիսի հատուկ նպատակ չունենք։ Ինչպես գիտեք, նոր կառավարության հիմնական քաղաքականությունը կայանում է հետևյալում. ունենալ լավ հարաբերություններ իր չորս հարևանների հետ՝ առաջին հերթին, այնուհետև աշխարհի բոլոր երկրների հետ։ Սա հիմնական գիծն է մեր քաղաքականության։ Այդ հիմնական գծի շրջանակներում է, որ եղել է իմ հարցազրույցի բովանդակությունը։
Հ. — Հայաստանի տնտեսական դժվարին կացութենեն դուրս գալու համար, ինչպես նաև շրջանցելու ազերիական շրջափակումը, կխոսվի Վրաստանի վրայով բնական գազ ստանալու մասին։ Ըստ երևույթին, տասնյակ մը կիլոմետր գազատար խողովակ պետք է զետեղել, բայց այդ ևս դժվարություններու կհանդիպի։ Ի՞նչ են այդ դժվարությունները։ Կըրնա՞ք լուսաբանություններ տալ։
Պ. — Ես այդ հարցին դժվարանում եմ պատասխանել այն իմաստով, որ միգուցե Հրանտ Բագրատյանը կասի։ Գիտեմ, որ այդ գազամուղը կառուցվում է և երևի, ինչ-որ դժվարություններ կան՝ ինչպես ամեն մի գործի մեջ։
Հ. — Կը կարծե՞ք որ Հայաստան տնտեսական ինքնուրույնություն կունենա, եթե մնա Սովետական Միության վերանորոգ կազմի մեջ։ Որևէ երաշխիք կա՞ որ Հայաստան ունենա տնտեսական իր անկախությունը։
Պ. — Այո, մենք աշխատում ենք, որ Հայաստանը ունենա իր տնտեսական ինքնուրույնությունը։
Հ. — Կեդրոնական իշխանությունը ըստ երևույթին կուզե վերադառնալ նախկին կեդրոնացյալ դրության…
Պ. — Այսինքն, դուք ակնարկում եք, որ կենտրոնը թույլ չի տա, որ մենք անկախ տնտեսական քաղաքականություն ունենանք…
Հ. — Դեպքերու ընթացքը այդպես կը յուշե մեզի…
Պ. — Մեզ այդպես չի երևում վիճակը առայժմ։ Բազմաթիվ անգամ այս հարցը տվեցին, թե արդյո՞ք երկիրը չի գնում դեպի ռեակցիա։ Պետք է ասել, որ այսօրվա զարգացումները շատ բարդ են և այդ պարզ, այսպես ասած, սխեման, խստացում-թուլացում, չի աշխատում։ Երբեմն, նույնիսկ ինչ-որ տեղ խստացումներն օգտակար են, երբ որ երկիրը գնում է դեպի դեմոկրատիա։ Պատկերացրեք, օրինակ, հանցագործությունների աճը։ Շատ անսպասելի Սովետական Միության համար, հանցագործությունները սկսեցին մեծ չափով աճել, դեմոկրատիայի պայմաններում երևի թե այդպես կլինի, եթե չունեք ուժեղ ոստիկանություն։ Եվ ահա այս պայմաններում հարց է բարձրանում, որ ոստիկանությանը օգնեն զինվորական ուժերը։ Սա մեկնաբանվում է որպես՝ խեղդել։ Իմ կարծիքով՝ այդպես չէ։ Որոշ դեպքերում, դեմոկրատիայի դեպքում, պետք է օրենքների խիստ կիրառում։
Հ. — Ձեր կարծիքով, Պարսից Ծոցի պատերազմը ինչպիսի՞ ազդեցություն կըրնա ունենալ Հայաստանի և Մերձավոր Արևելքի հայ գաղթօջախների վրա։
Պ. — Բացասական ամենամեծ ազդեցությունը կարող է ունենալ։ Մենք շատ ափսոսում ենք, որ վերջին 20-30 տարիներին, սկսած Կիպրոսից, Լիբանանից, Պարսկաստանից, Իրաքից, բոլոր այդ հիմնական պատերազմները, խառնակչությունները տեղի ունեցան այն շրջաններում, որտեղ մենք ունեինք ծաղկուն հայկական գաղութներ։ Մեզ համար դա մեծ ողբերգություն է։
Ես ինքս, գլխավորությամբ մեր վարչապետի, այդ թվերին առաջիններից մեկն ենք եղել, որ հանգանակություն ենք արել Բեյրութի դեպքերից տուժածների համար։ Դա բացառիկ երևույթ էր Հայաստանի պայմաններում։ Երևանը առաջին անգամ իր օգնությունը ցույց տվեց սփյուռքի իր եղբայրներին։
Շատ ցավում եմ, մանավանդ, Իրաքի գաղութի համար. անձամբ ճանաչում եմ շատ մարդկանց և չգիտեմ նրանց ճակատագիրը հիմա։ Դա ինձ շատ ցավ է պատճառում։ Հույսով եմ, Աստված մեծ է, որ ամեն ինչ այնտեղ բարեհաջող կվերջանա և մենք վերջապես կպրծնենք, ինչպես մենք ենք ասում, այն ռեժիմներից, որոնք անկայունություն են ստեղծում այդ շրջաններում։
Հ. — Հայաստանի և արտասահմանի որոշ կազմակերպություններ կամբաստանեն Հայաստանի իշխանությունները, այսինքն Հայոց Համազգային Շարժման ղեկավարները, որպես թե անոնք իրենց նկատմամբ կվարեն այն քաղաքականությունը, ինչ քաղաքականություն որ կվարեին նախկին իշխանությունները։ Ի՞նչ է ձեր կարծիքը։
Պ. — Այդ հարցին չեմ կարող պատասխանել, որովհետև ես ՀՀՇ-ի անդամ չեմ։
Հարցազրույցը վարեց Հակոբ Պողոսյանը։
