-Պատմեք, խնդրեմ, Ձեր մանկության մասին:
-Հայրս ԵՊՀ պրոֆեսոր էր: Հորս կողմից ոչ մի ազգական չունեի՝ պապիցս բացի, որին 1915թ. հորս հետ միասին հաջողվել էր փրկվել եղեռնից: Մենք շատ երջանիկ ընտանիք ունեինք, քանի որ հայրս ու մայրս ապրում էին կատարյալ համերաշխության ու ներդաշնակության մեջ, և դա փոխանցվում էր ինձ ու երեք քույրերիս: Մի խոսքով, շատ երջանիկ մանկություն եմ ունեցել:
-Վազգեն Մանուկյանի անվան շուրջ ստեղծվել է մի հետաքրքիր իմիջ, ըստ որի նա ամենահեռատես ու իմաստուն քաղաքագետն է նախկին «Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամներից: Ինչո՞վ դա կբացատրեք:
-Այդ մասին ես չեմ դատելու: Դրանից հրաժարվելն այնքան էլ հաճելի չէ, իսկ հաստատելը՝ առավել ևս: Այնպես որ այդ հարցին ավելի լավ է չանդրադառնանք:
-Դուք ազնի՞վ մարդ եք:
-Այո, ես ինձ ազնիվ եմ համարում, և ինձ համար ազնիվ անունը աշխարհում ամեն ինչից վեր է:
-Բայց քաղաքականությունը բոլորովին էլ ամենաազնիվ ու մաքուր զբաղմունքը չէ:
-Ես չէի ասի, թե 1988 թվականից մենք զբաղվում էինք քաղաքականությամբ: Դա ավելի շուտ ազգային-ազատագրական շարժում էր: Ես ինձ ավելի շատ ազգային գործիչ էի համարում, քան քաղաքագետ: Իսկ հետո ես դարձա պետական գործիչ: Այդ երկու բնագավառներն էլ ազնվություն են ենթադրում:
Մեծ տերությունների արտաքին քաղաքականության մեջ այսօր էլ նկատվում են անբարոյականության օրինակներ: Բայց այդ գործերի մեջ ընդգրկված քաղաքական գործիչներին անիմաստ է անբարոյական համարել, քանի որ հաճախ նրանք այդպես են վարվում՝ ելնելով իրենց պետության շահերից: Իմ կարծիքով, աշխարհն աստիճանաբար հասնում է նրան, որ անազնվությունն արտաքին քաղաքականությունից կամաց–կամաց վերանում է:
Քաղաքական անբարոյականության երկրորդ տիպը քաղաքական երկպառակություններն են, որոնց նպատակը իշխանության գրավումն է: Ես չէի ուզի, որ Հայաստանում իշխի անբարոյականության այս տիպը: Ցավոք, մեր իշխանության գալուց հետո շատ շուտ սկսվեցին այդ կարգի խաղերը: Ես կարծում եմ՝ դրանք կարող էին սկսվել 10-15 տարի հետո, երբ պետությունը ոտքի կկանգներ: Ցավոք սրտի, պետք է արձանագրեմ, որ Հայաստանում պետականության հաստատման հենց սկզբից արդեն շատ էր անազնվությունը: Ես համարում եմ, որ ինքս չեմ մասնակցել այդ խաղերին, թեպետ որոշ գործեր բացատրություն են պահանջում, որովհետև երբեմն դրանք գնահատվում են ոչ այնպես, ինչպես եղել են իրականում:
Իմ կարծիքով, ցանկացած մարդ, ով իր ժողովրդի պատմության շրջադարձային պահերին ցանկանում է որևէ բանով օգտակար լինել նրան, պետք է առաջնորդվի Կանտի ասույթով. «Աստղազարդ երկինք՝ գլխիցս վերև, բարոյական օրենք՝ սրտիս մեջ»
-Դուք ի վիճակի՞ եք մի երկու զինվոր զոհել, որպեսզի վերջում շահեք խաղը:
-Այդ հարցին դժվար է վերացական պատասխան տալ: Եթե այդ զինվորները մարդիկ են, ուրեմն ինչ, զոհել մարդկա՞նց: Անգլիացիք ունեն «ազնիվ խաղ» հասկացողությունը: Ես հենց այդպիսի խաղի կողմնակից եմ:
Մեր դպրոցում երեխաների միջև գոյություն ուներ, այսպես կոչված, ազնվության կոդեքսը: Ես շատ կուզեի, որ այսօրվա քաղաքական խաղում, եթե կարելի է դա խաղ անվանել, հետևեին հենց այդ կոդեքսին:
-Ասում են՝ եթե մարդն ինչ-որ հետաքրքրություններ ունի, նա երջանիկ է: Ունե՞ք այնպիսի հետաքրքրություն, որը երջանկացնում է Ձեզ:
-Երևի ոչ: Ես շատ երջանիկ էի 1988թ. փետրվարին: Շարժումը դեռ նոր էր սկսվում, մենք հավաքվում էինք Իգոր Մուրադյանի մոտ, և տուն վերադառնալիս ես երջանկությունից երգում էի: Ես միշտ երազել եմ այն ժամանակների մասին, երբ մեր ժողովուրդը կարթնանա և կբռնի իր ազգային սրբազան երազանքների իրականացման ուղին՝ անկախություն, Ղարաբաղյան հարց: Եվ ես կատարելապես երջանիկ էի, որ ինձ հաջողվեց տեսնել այդ ամենը և մասնակցել դրան:
Ես այսօր էլ ինձ երջանիկ եմ համարում, քանի որ այն, ինչի մասին երազել եմ պատանեկան տարիներից, իրագործվեց, ավելին, ես իմ բաժինն ունեմ այդ ամենի մեջ: Բայց այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում Հայաստանում, միայն հիասթափեցնում է ինձ, քանի որ մենք ուզում ենք վերադարձնել կորցրած դիրքերը. իհարկե, ոչ անձնական իմաստով: Ես կարծում եմ, որ Հայաստանին աստեղային ժամ էր տրված, և մենք բաց թողեցինք այն: Այսօր պայքարն արդեն ոչ թե երջանկություն է, այլ պարտք:
-Ֆուտբոլում գոյություն ունի «վերջին հույսի ֆոլ» տերմինը. դեպի դարպասը վազող խաղացողին ցած են գցում տուգանային հրապարակում: Դուք այդպիսի միջոցների երբևէ դիմե՞լ եք:
-Ինձ վայր գցել են, ինքս՝ երբեք:
-Լինու՞մ են դեպքեր, երբ այնքան պրոբլեմ եք ունենում, որ աշխատանքից հետո չեք ուզում տուն վերադառնալ:
-Ընդհակառակը, երբ ինձ համար ծանր է լինում, ես միշտ տուն եմ ձգտում, քանի որ միայն ընտանիքումս եմ հանգստություն գտնում:
-Այդ դեպքում մի փոքր պատմեք Ձեր ընտանիքի մասին:
-Կինս նախկին ուսանողուհիս է: Մենք ծանոթացանք, երբ նոր էի սկսել համալսարանում դասավանդել: Ես ինձ շատ երջանիկ եմ զգում ընտանիքում, իսկ դա շատ կարևոր է ինձ համար: Ես գիտեմ, որ բավական է մտնեմ տուն, անմիջապես ինձ հանգիստ ու լավ եմ զգում: Երեք հրաշալի աղջիկ ունեմ: Ես ոչ միայն ցանկացած ծնողի նման սիրում եմ երեխաներիս, այլև հպարտ եմ, որ նրանք նորմալ, ազնիվ մարդիկ են մեծանում: Նրանք շատ բան են տեսել և կարող են ինքնուրույն եզրակացություններ անել: Մեր տունը «Ղարաբաղ» կոմիտեի շտաբն էր, և աղջիկներս հնարավորություն ունեին շփվելու ամբողջ շարժման հետ: Ես գերադասում եմ, որ նրանք իրենց սեփական կարծիքն ունենան, իրենք որոշեն՝ որն է լավը և որը՝ վատը: Այդ առթիվ մի դեպք պատմեմ: Երբ 10-րդ դասարանում էի, մի անգամ միլիցիայում հայտնվեցի: Ինձ հարցաքննում էին, որպեսզի ասեմ՝ ովքեր են ընկերներս: Երբ բոլոր փորձերն ապարդյուն անցան, կանչեցին մորս, որպեսզի նա ստիպի ինձ խոսել: Սակայն մայրս մտավ սենյակ ու անմիջապես հարցրեց. «Դու հո որևէ բան չե՞ս ասել նրանց»: Ահա պատվի հենց այդպիսի կոդեքսն եմ ես ճիշտ համարել ողջ կյանքում:
-Եթե կարելի է, պատմեք գրականության, երաժշտության, գեղանկարչության մեջ Ձեր հետաքրքրությունների մասին:
-Ցանկացած երաժշտություն էլ սիրում եմ, սկսած սիմֆոնիկից, վերջացրած ժամանակակիցով: Մեծ տպավորություն է գործել ինձ վրա Սալվադոր Դալին. նրա «Խորհրդավոր ընթրիքի» արտանկարն արդեն 20 տարի՝ է կախած է իմ սենյակում: Շատ եմ սիրում մեր հայ գրողներին, ամբողջ կյանքիս վրա անջնջելի հետք են թողել Րաֆֆու ստեղծագործությունները: Սիրում եմ նաև ռուս դասականներին՝ Չեխովին, Դոստոևսկուն, Տոլստոյին: Փոքր ժամանակ սիրում էի արկածային գրականությունը: Ցավոք սրտի, շարժման սկզբից ի վեր ինձ շատ հազվադեպ է հաջողվել գիրք կարդալ: Հաճախ դետեկտիվ ու ֆանտաստիկա եմ կարդում անջատվելու համար:
-Ինչպե՞ս եք վերբերվում կրոնին:
-Այդ հարցում գտնվում եմ իմ սերնդին հատուկ վիճակում: Աթեիստ չեմ, բայց չեմ կարող նաև հավատացյալ համարվել: Ժամանակ առ ժամանակ գնում եմ եկեղեցի, մոմ եմ վառում, աղոթում եմ: Ես գիտակցում եմ, որ ինձ համար անհասանելի ինչ-որ բան գոյություն ունի, որ կյանքը հենց այդպես չի կարող ավարտվել, որ գոյություն ունի մի ուրիշ կյանք:
-Բնութագրեք Ձեր սերունդը:
-Ընկերներիս և ինձ համար շրջադարձային էր 1965 թվականը: Այն ժամանակ ես առաջին կուրսի ուսանող էի: Ապրիլի 24-ի երթը մեր մեջ անհաղթահարելի մի ձգտում առաջացրեց. գիտակցել Հայաստանի դերը համաշխարհային պատմության մեջ, նրա ապագան: 1965-ից սկսած մեզ հետ մնացածները զարգացման մի քանի փուլ անցան: Սկզբում կարդում էինք մեր ազգի պատմությանը վերաբերող գրքեր: Հետո սկսեցինք Նիցշե ու Շոպենհաուեր կարդալ, հետաքրքրվեցինք քաղաքականությամբ ու տնտեսությամբ: Ազատության այն զգացումը, որ ունեցանք 1965 թվականին ու Խրուշչովի ժամանակ, ընդմիշտ մնաց: Մեզ հաջորդած սերունդն ավելի պրագմատիկ էր:
-Ձեզ երբեք չի՞ ջղայնացնում այն փաստը, որ Հայաստանի բնակչության 70-80%-ը ճանաչում է Վազգեն Մանուկյանին: Ընդհատակ անցնելու ցանկություն չե՞ք ունենում:
-Ժամանակ առ ժամանակ ես անցնում եմ ընդհատակ, ինչը բազմաթիվ կասկածների ու խոսակցությունների տեղիք է տալիս: Իհարկե դուրեկան է, երբ քեզ գիտեն, բայց ես շատ եմ ուզում, որ ինձ ոչ ոք չճանաչի, որ հանգիստ քայլեմ փողոցով: Ես շատ խիստ պահպանում եմ իմ անձնական կյանքը պահող սահմանը:
-Ինձ միշտ մի հարց է հետաքրքրել. 1988 թվականին դուք բոլորդ՝«Ղարաբաղ» կոմիտեի անդամներդ, մի ամբողջական ամուր խումբ էիք: Այսօր դուք «բարիկադների տարբեր կողմերում եք»: Եթե մի կողմ թողնենք քաղաքականությունը, դուք միմյանց նկատմամբ ոչ մի ընկերական զգացումներ չե՞ք պահպանել: Ես չեմ հավատա, որ դուք, Լևոն Տեր-Պետրոսյանը կամ Վանո Սիրադեղյանը միմյանց նկատմամբ երբեք նոստալգիկ զգացումներ չեք ունենում:
-Ինչ էլ որ լինի, ես՝ որպես քաղաքական գործիչ, առաջ եմ մղելու այն քաղաքականությունը, որը ճիշտ եմ համարում իմ պետության ու ժողովրդի համար: Բայց ներքին զգացումներ, իհարկե, մնացել են: Համենայն դեպս իմ մեջ դրանք կան: Դա ոչնչի չի օգնում, բայց չի էլ խանգարում:
-Այդ դեպքում պատկերացրեք, որ բացվում է Ձեր աշխատասենյակի դուռը, և ներս է մտնում հանրապետության նախագահը կամ ներքին գործերի նախարարը: Դուք կկարողանայի՞ք հանգիստ նստել ու զրուցել ոչ թե քաղաքականությունից, այլ ուղղակի, հենց այնպես:
-Ինձ թվում է՝ կկարողանայի:
-Ձեր սիրտը երբևէ կոտրե՞լ են:
-Ոչ, այն պարզապես վիրահատել են:
Վ. Մանուկյանի հետ հարցազրույցը վարեց` Արա Թադևոսյանը, «Մաքսիմում», 1994., 2 նոյեմբերի
Վազգեն Մանուկյան: Հայկական երազանքը գոյատևման փակուղում: Ելույթներ և հոդվածների ժողովածու: Երևան, 2002թ.
